01 Jul Fjala e ish-Kryeministrit të Turqisë dhe liderit të Partisë turke “E Ardhmja”, Prof. Ahmet Davutoglu në Forumin Rajonal “Ballkani dhe sfidat gjeopolitike të së sotmes dhe së ardhmes”
I nderuar miku im, Z.Meta,
Të nderuar miq,
Shoh shumë fytyra të njohura që kam punuar në të kaluarën dhe uroj që të punoj me ta në të ardhmen.
Kur mora këtë ftesë nga miku im i dashur Z. Meta në Ankara, ishte për mua një domosdoshmëri që të vija këtu. Në radhë të parë për shkak të interesit të veçantë, të dashurisë së veçantë që ne kemi për Shqipërinë.
Së dyti për shkak të marrëdhënieve të forta që kemi pasur me Z. Meta, nga e kaluara.
Përpara se të filloj do të doja të shprehja ngushëllimet për humbjen e shkrimtarit të madh jo vetëm të shqiptarëve, por të gjithë Ballkanit dhe më gjerë, Ismail Kadare.
Sot mësova që ai ka ndërruar jetë dhe do të doja t’ju kërkoja një minutë heshtje për shkrimtarin e madh e gjeni të shqiptarëve.
Letërsia dhe politika janë binjake.
Është një kohë kritike. Ka një krizë në rendin ndërkombëtar.
Kur përmendim rendin ndërkombëtar ka shumë referenca kryesore, janë vlerat dhe institucionet.
Vlerat e ditëve të sotme të rendit ndërkombëtar janë në një risk të madh. Ajo që po ndodh në Ukrainë, ajo që po ndodh në Gaza, ajo që po ndodh në të gjithë botën, masakra që vazhdojnë, gjenocide dhe të gjitha shkeljet e të drejtave të njeriut janë sinjale shumë alarmuese për vlerat dhe tregues për krizën e vlerave të rendit ndërkombëtar.
Pas Luftës së Dytë Boterore, njerëzimi vendosi të kishte disa institucione si OKB dhe të gjitha institucionet e tjera të lidhura me sistemin ndërkombëtar.
Kam pasur mundësinë të studioj si akademik strukturën dhe reagimin e OKB ndaj krizave kur kam qenë Ministër i Jashtëm, apo Kryeministër i Turqisë.
Kam parë që OKB është në pikën më të dobët të historisë së saj.
OKB nuk ka fuqi të mjaftueshme për të zbatuar çdo vlerë të rendit ndërkombëtar.
Fuqitë e mëdha, sido që i quajmë ato, kanë kaq shumë konflikte të brendshme, sa po e përdorin OKB për interesin e tyre kombëtar dhe jo për vlerat e njerëzimit.
Ato kanë kritere të ndryshme për një çështje dhe një kriter bëhet i rëndësishëm për një çështje tjetër.
Një kriter konfliktues është ai që zgjidhet.
Është një hipokrizi që vazhdon në sistemin ndërkombëtar.
Në ditët e sotme, ka një zë, që po vjen Lufta e Tretë nga rajoni ynë.
U përmend dhe nga parafolësit e nderuar, pra ka pasur një diskutim për krizën e njerëzimit.
Kam bërë një shkrim akademik sa i takon prognozës dhe ecurisë së vlerave të rendit ndërkombëtar.
Ka pasur një qasje pozitive për epokën e të drejtave.
Tani është pesimizmi nihilist, që e ka vendosur njerëzimin dhe vlerat në një risk shumë të madh.
Të gjithë personat e përgjegjshëm, të vendeve të ndryshme, akademikët dhe shtetarët para se të mendojnë vetëm për interesin egoist të vendeve dhe të kombeve të tyre duhet të mendojnë për interesin e njerëzimit dhe për të ardhmen e njerëzimit.
Ne kemi një fat të përbashkët. Në të gjitha luftërat e mëdha, luftërat botërore, luftërat rajonale ne gjithmonë kemi vuajtur, Ballkani ka qenë viktimë.
Lufta e Parë Botërore filloi në Ballkan dhe popullata e Ballkanit u vra dhe qytetet tona u shkatërruan.
Lufta e Dytë Botërore solli një nga shkatërrimet më të këqija, që ka ndodhur në rajonin tonë.
Lufta e Ftohtë, ne u ndamë.
Kufiri ndërmjet Turqisë dhe Bullgarisë u bë i hekurt. Shqipëria kishte një fat tjetër, marrëdhëniet shqiptaro-turke ishin jo egzistuese.
Z. Meta e di, se kur ne hapëm ambasadat në Afrikë unë u dërgova një udhëzim të gjitha ambasadave turke, që në mungesë të ambasadës shqiptare, ambasadat turke do të jenë ambasadat e tyre, dhe ky ishte një udhëzim zyrtar sepse ne kishim një histori të përbashkët, një fat të përbashkët.
Kolegët tanë europianë më kanë pyetur shpesh përse jeni kaq të interesuar në çështjet e Ballkanit? Dhe unë u them sepse është shumë natyrale.
Ne kemi më shumë shqiptarë në Turqi se sa në Shqipëri. Ne kemi më shumë boshnjakë se sa në Bosnjë, më shumë kosovarë në Turqi se sa në Kosovë, më shumë maqedonas se sa në Maqedoninë e Veriut.
Pra, ne kemi një histori të përbashkët, ne nuk mund të jemi të ndarë nga njeri-tjetri.
Lufta e Ftohtë na ndau dhe pas Luftës së Ftohtë, kur ne shikojmë viktimat e tensioneve në Bosnjë, Kosovë dhe turbullirat e brendshme, shohim që ne kemi vuajtur shumë.
Tani është koha për të pasur liderë të përgjegjshëm në rajon. Të mos mendojnë për dallimet e vogla. Por të krijojmë një vizion të përbashkët për Ballkanin. Nëse nuk duam të jemi viktimë e tensioneve të radhës, në nivel global.
Unë e di se si çështja e Ukrainës mund të ndikojë Ballkanin, realitetet gjeopolitike në terren.
Kemi dy çështje, në Ballkanin Perëndimor, dhe në të gjithë Ballkanin.
Jam dakort me Presidentët. Të gjithë ata përmendën mësimet që ne kemi nxjerrë nga e kaluara dhe mesazhe e tyre janë të qarta.
Në këtë jemi pothuaj në të njëjtin brez dhe kemi përvojë në eksperiencat e viteve ‘90. A duam të shikojmë një film që pamë në vitet ‘90 apo duhet të mësojmë, të nxjerrim mësime nga e kaluara?
Për shkak të rritjes së tensioneve botërore, rritjes së një klime alarmuese politike në Europë, që është e djathta ekstreme dhe politikat populiste dhe kur nuk e dimë se çfarë do të ndodhë në zgjedhjet në SHBA, ka një panoramë me shumë risk përpara nesh në afatshkurtër, në afatmesëm dhe në afatgjatë.
Ne duhet të mendojmë se do të kemi tensione të reja dhe luftëra të reja pro ruse, pro europiane, pro NATO, pro Perëndimore, pro Lindore.
Pra, kompeticioni global do të ndikojë tek ne dhe komunitetet tona të vogla do të ndikohen. Atëherë, ne do të kemi shumë kriza përpara nesh për të cilat duhet bërë shumë kujdes.
Na nevojitet një bashkëpunim vizionar. Çfarë është ky bashkëpunimi vizionar?
Dua të përmend 5 parametra kryesorë për një tematikë të re për Ballkanin, ka risqe, ka çështje që ne duhet t’i përmbajmë krizat dhe ky është një detyrim për rajonin tonë.
Diplomacia parandaluese është shumë e rëndësishme për të marrë masa kundër emigracionit të paligjshëm, organizatave mafioze dhe trafikut të drogës. Gjithashtu duhet të lehtësojmë dhe të zbusim potencialin për tensione.
E para ka të bëjë, struktura gjeopolitike dhe gjeokulturore në rajon. Ne na pëlqen gjeopolitika si terminologji. Është shumë e rëndësishme, por është dhe gjeokultura.
Sot ne duhet të shikojmë realitetin. Rajoni Ballkanit, shtet formimi gjeopolitik i Ballkanit nuk ka struktura gjeokulturore. Pra, vendet, shtetet kombe nuk reflektojnë homogjinitetin e kulturës.
Ka një kulture apo gjeo-kulturë heterogjene dhe kombe që janë homogjene. Dhe ky është problem bazë në Ballkan.
Këtë i kam përmendur Presidentit Tadiç kur u përpoqa të ndihmoj Kosovën, që duhet të punonim për njohjen e Kosovës.
Sigurisht që miqtë serbë e dinin pozicionin tonë dhe ne kishim një marrëdhënie shumë të sinqertë me President Tadiç.
Dhe unë i thashë, zoti President paqja jote me Shqipërinë nuk është vetëm paqe vetëm brenda dy shteteve, se kjo është shumë e rëndësishme.
Se ka serbë që jetojnë në 6 vende të ndryshme, dhe ka shqiptarë që jetojnë në 6 vende të ndryshme në Ballkan. Nëse ka një paqe të vërtetë ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve, si etni, të udhëhequr nga lidershipi serb dhe shqiptar, atëherë do të ketë paqe në të gjitha këto vende të tjera.
Ose do të zgjidhni të punoni me liderët e vendeve fqinje, të menaxhoni këtë diversitet kulturor, ose do të luftoni. Si është e mundur që në Bosnjë-Hercegovinë, ne kemi risqe të shumta aty, në Kosovë ne kemi risqe të shumta.
Po si ne mund t’i menaxhojmë këto risqe? Kur unë vendosa të shkoj si Ministër i Punëve të Jashtme në Banjaluka, ishte shumë simbolike për një ministër turk.
Zoti Dodik më ftoi dhe unë i thashë kam vetëm një kusht, unë do të vij me flamurin e Bosnjë-Hercegovinës, dhe ky flamur do të jetë në konferencën për shtyp.
Sepse, Bosnja-Hercegovina është vend i njohur dhe ju jeni pjesë e tij. Nëse ne nuk respektojmë Bosnjë-Hercegovinën, kjo ishte hera e parë që një mision diplomatik nga jashtë Bosnjës, solli dhe flamurin në Banjaluka.
As BE nuk kishte qenë në gjendje ta bëntë këtë dhe e bëra këtë duke folur me lidershipin serb, jo duke i përjashtuar ata. Në mënyrë të ngjashme ne kemi pasur marrëdhënie me Rusinë për këto çështje.
Ka turq në Bullgari dhe ne kemi marrëdhënie shumë të mira me Bullgarinë. Por po na ndodhin akte të padëshiruara.
Të gjithë këta liderë të përgjegjshëm duhet të dine se në rajon nëse nuk ka paqe rajonale, nuk do të ketë paqe gjeopolitike, për shkak të diversitetit kulturor.
Ose, këto dallime kulturore do të provokojnë një luftë, ose ne do ta menaxhojmë atë. Pra, duhet të ketë një politikë përfshirëse.
Është dhe botimi im, përfshirja kundrejt jo përfshirjes. Pra, nëse dikush ndjen që është përjashtuar në Serbi, si një shqiptar aty, apo, një boshnjak në Sanxhak, si mund të ndiejnë ata që janë qytetarë të Serbisë.
Apo, e njëjta gjë dhe për Kosovën, për serbët që janë në Mitrovicë, e njëjta gjë dhe në Maqedoninë e Veriut.
Me Maqedoninë e Veriut ne kemi marrëdhënie të veçanta, speciale dhe sa herë shkoj atje takohem me liderët maqedonas, shqiptarë, apo turq.
Elementi i përfshirjes është një element i detyrueshëm. Edhe në Malin e Zi, Sanxhaku është ndarë në dy, Novi Pazar dhe Peshter. Si do t’i ndash boshnjakët e Sanxhakut në dy shtete kombe?
Ata duan të vazhdojnë të jenë komshinjë, të jenë të afërm. Ata janë kushërinj me njëri-tjetrin. Pra, duhet të ketë marrëdhënie të mira ndërmjet Serbisë dhe Malit të Zi.
Të gjithë shtetasit, çdo shtetas në këto vende duhet të ndihet i përfshirë. Dhe ky është një kusht shumë i rëndësishëm, të ketë një konsistencë me strukturat gjeopolitike dhe gjeokulturore.
Së dyti, janë sistemet politike, dhe demokracia kundrejt autokracisë. Disa mund të mendojnë se po zgjedhin demokracinë, apo autokracinë.
Është dëshira e popullit dhe kombit?
Jo sepse kjo do të ndikojë në gjeopolitikë, absolutisht. Sepse, ne e dimë që autokracitë dhe autokratët duan të shikojnë tensione dhe kriza, në mënyrë që të konsolidojnë pushtetin e tyre, ndaj popullit të tyre, dhe ndjekësve të tyre.
Ata kanë nevojë për kriza, nëse nuk ka kriza, deklarata provokuese, atëherë ata nuk mund të konsolidojnë bazat e tyre.
Pse sot ne kemi një ngritje të partive të djathta në Europë? Sepse, ata po sulmojnë myslimanët, shqiptarët, personat, qytetarët e Ballkanit, emigrantë të ndryshëm.
Po i sulmojnë ata, se duan të kenë një Francë të pastër me francezë, një Gjermani të pastër me gjermanë. Kjo është diçka, dhe nuk është një lajm i mirë.
Demokracia është të tolerosh, është të krijosh një tolerancë kulturore. Autokracia është ajo që kërkon gjithmonë tensione.
Kur mua m’u kërkua në Turqi sa i takon deklaratës së Presidentit Vuçiç, i thashë si akademik mund të them, që ka një risk për luftë. Por, si një shtetar, unë nuk do ta përmend kurrë fjalën luftë.
Sepse, sa herë t’i përmend fjalën luftë, njerëzit mendojnë se ditën tjetër duhet të merren disa masa, për mundësi të tjera.
Mos e përmendni luftën në mënyrë që të mos bësh që njerëzit të fillojnë të mendojnë për luftën.
Pra, ose vendet në rajonin tonë do të preferojnë të jenë vende demokratike, të cilat pastaj do të jenë një mënyrë jashtë këtyre tensioneve, ose autokratike.
Si një akademik gjithmonë kam menduar se Makiaveli ishte i gabuar. Si qënie njerëzore kam qenë kundër Makiavelit.
Por, si politikan fatkeqësisht Makiaveli më është dashur të kuptoj që ka pasur të drejtë.
Por, në politikë të gjithë duan të përdorin pushtetin për interesat e tyre apo nepotizmin.
Kur pushteti është një familje, një klan, një grup të afërmish, atëherë fillon korrupsioni.
Kur më pyesin, përse je ndarë nga Erdogan, dhe si ka mundësi që u ndatë kur ju kishit lidhje shumë të ngushta familjare, bashkë për 30 vitet e fundit, shumë të afërt me njëri-tjetrin, si Kryekëshilltar, Kryeministër, ministër i Jashtëm.
Kur unë u bëra Kryeministër unë e pashë se si politika është duke e korruptuar sistemin.
Unë doja të bëja një reformë të transparencës dhe etikës së politikës. Kjo krijoi probleme jo vetëm për mua dhe Erdoganin, por dhe për të gjitha qarqet që krijuan këtë rrjetin e korrupsionit, të cilët më sulmuan.
Është le të themi, lufta më e vështirë në politikë, që ti të luftosh miqtë e tu, pra vetë rrjetin tënd, për shkak të parimeve dhe etikës së politikë.
Nuk po përpiqem të kritikoj Erdoganin apo politikën e brendshme të vendit tim, por ka dy gjëra: transparenca dhe sundimi i ligjit, ose është korrupsioni dhe mungesa e tranparencës.
Përse vendet skandinave janë të pasura dhe vendet ballkanike janë të varfëra në Europë?
Unë isha në Berat, ishte kaq i bukur ky qytet, kudo ku shkoje, shikoje bukurinë. Elbasani po ashtu dhe kështu me rradhë.
Vendet e Ballkanit, rajoni Ballkanit është një nga rajonet më të bukura të Europës.
Skandinavia më pëlqen shumë, kam shumë miq atje, por nëse ka miq nga Skandinavia uroj të mos ma marrin për keq, po ne e dime që atje gjysmën e vitit është natë dhe gjysmën e vitit është ditë, dhe natyra është e ndryshme nga rajoni ynë.
Po përse janë ata kaq të pasur, kaq të zhvilluar kur ne kemi edhe kaq shumë histori, Aleksandrin e Madh, osmanët, Romën, përse?
Ka një dallim kryesor, është sundimi i ligjit dhe transparenca.
Shikueshmëria është ajo që njerëzit duan të shikojnë. Nëse një biznesmen shikon që ka para shikueshmërinë në këtë vend, ai do të investojë në këtë vend.
Nëse ka një mjedis të paparashikueshëm, ai nuk do të investojë. Nëse ti investon në Finlandë, në Norvegji, në Suedi, do ta kuptosh shumë mirë dhe e di shumë mirë se kush janë rregullat e lojës, pra je i qartë.
Por, në vendet tona rregullat e lojës, ndryshojnë çdo mëngjes. Si mund të bëhesh ti atraktiv për investime, kur mjedisi nuk është i qëndrueshëm?
Duhet të bëjmë zgjidhje, duhet të bëjmë një revolucion.
Reformë për revolucion në kulturën politike dhe ky revolucion është politika e pastër dhe transparente.
Së katërti, është pavarësia ekonomike, dhe ndërvarësia ekonomike e vendeve tona.
Duhet të respektojmë kufijtë tanë në Ballkan dhe duhet të dimë që nuk ka kufij natyrorë në Ballkan.
Për shembull të gjitha lumenjtë, si lumi Danub, kalojnë malet tona, pra kalojnë përmes kufijve. Nuk jemi si Rusia që është një vend i madh dhe i veçantë.
Si mundet ne ta ndajmë liqenin e Ohrit ndërmjet Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut?
Kush është më e rëndësishme për disa çështje?
Është tregtia midis vendeve, energjia, transporti. Pra, duhet të ketë një bashkëpunim ndërkufitar, ndërmjet popujve të Ballkanit.
Mënyra më e mirë për të arritur paqen, nuk është të kesh ushtri të forte.
Mënyra më e mirë për të arritur paqen është ndërvarësia ekonomike.
Nëse do të kemi një ndërvarësi ekonomike, ndërmjet vendeve si Serbia, Kroacia, Bosnja-Hercegovina, Shqipëria, Kosova atëherë të gjithë përparojnë dhe kanë presporitet dhe nuk do të ketë më konflikte.
BE është e suksesshme për shkak të ndërvarësisë ekonomike, të tregut të përbashkët. Pra, plani i parë europian u bë në fillim, në marrëveshjen midis Francës dhe Gjermanisë.
Ata luftuan me njëri-tjetrin me shekuj me rradhë. Në kohën e Napoleonit, në kohën e Hitlerit dhe kështu me rradhë. Lufta ishte shumë e gjatë, por nuk patën sukses.
Por, kur ato vendosën të bashkohen në këtë marrëveshje për ndërvarësinë ekonomike, ata nuk patën më luftëra.
Duhet të kemi projekte të përbashkëta ekonomike. Më shumë projekte transporti, më shumë projekte tregtie, dhe tregti të lirë ndërmjet vendeve, dhe zonë ekonomike të përbashkët.
Kjo do të sjellë paqe.
Gjeopolitika, mund të mundet vetëm me interesa të përbashkëta ekonomike, përndryshe gjeopolitika do të jetë gjithmonë kundër interesave tona të përbashkëta.
Së fundmi, pronësia rajonale, kjo është shumë e rëndësishme. A kemi ne pronësi?
Ne themi Ballkani, Ballkani Perëndimor, Ballkani Lindor, a jemi ne zotër të rajonit tonë, ku lojtarët globalë luajnë me kufijtë tanë, me gjeografinë tonë?
A kemi ne një pronësi të këtyre proçeseve? Dhe kjo është për të gjithë.
Pra, ne jemi kukëlla të lojtarëve globalë, dhe nuk jemi zot të fatit tonë!
Jemi të dobësuar dhe të ndikuar nga tensioni dhe lufta Rusi-Ukrainë. Por, përse jemi ne kaq të dobët?
Sepse kemi një mungesë të lidershipit, të pronësisë të rajonit tonë, të fatit të rajonit tonë.
Pronësia rajonale është e rëndësishme.
Shumë miq e dinë shumë mirë që në BE, në OKB dhe në NATO gjithmonë, ne takoheshim së bashku, përpara takimeve të NATO-s. Pse?
Sepse, ne dimë më mirë rajonin tonë, ne i dimë më mirë hallet e rajonit tonë. Dhe në rastin e BE, jam shqetësuar se shumë nga vendet e Ballkanit që janë bërë pjesë e sistemit Shengen, është një sukses sigurisht, dhe unë ju përgëzoj të gjithëve, por, padyshim që të bëhesh pjesë e sistemit Shengen, pjesë e liberalizimit të vizave, do të thotë një “Mur Berlini”, ndërmjet turqve dhe popujve të Ballkanit.
Qytetarët turq do të kenë proçedura dhe kjo është një torturë në ditët e sotme, nga ambasadat europiane në Turqi.
Ato kanë pozicioni e tyre sigurisht, por në vitin 2016 si Kryeministër ne nënshkruam një marrëveshje me liderët europianë, që në 30 Qershor, Turqia do të ishte pjesë e sistemit të Shengen-it.
Por, qeveria jonë dhe qeveritë europiane bënë një gabim, sepse ky proces u ngri.
Por, Turqia nuk mund të përjashtohet dhe izolohet nga rajoni i Ballkanit.
Sepse, bashkëpunimi turk, me vendet e Ballkanit Perëndimor është shumë i thellë, se sa fuqitë e mëdha të Bashkimit Europian.
Pronësia rajonale për të zgjidhur krizat tona është e rëndësishme. Për të krijuar të gjitha këto marrëveshje, apo forume bilaterale, trilaterale, katërlaterale, si në rastin e Turqisë, Bosnjës, Sërbisë, këto lloj procesesh shumë palëshe të rajonit mund të na ndihmojnë, për procesin e pronësisë së rajonit.
Nëse ne jemi pronarë të rajonit, nëse kemi lidership, dhe shikojmë etnitë e fqinjëve tanë, si miqtë tanë, si motrat dhe vëllezërit tanë, askush nga lojtarët globalë nuk mund të luajë me ne.
Por, nëse ne shohim fqinjin tonë ose mikun tonë siç kemi bërë në vitet ‘90’, të gjithë do të luajnë në Ballkan dhe gjeopolitika e Ballkanit, do të jetë një kurth për ne.
Por, nëse ne bashkohemi dhe biem dakort për parime dhe çështje të caktuara, do të jemi të sigurt.
Dhe ju garantoj që Ballkani do të jetë një qendër e rritjes ekonomike dhe politike.
Faleminderit!